Σκέψεις πάνω στην ανατομία του λάθους στο σκάκι

1. Μπακρό - Ιναρκίεβ. Ο Λευκός μόλις έχει παίξει Βε2-ε7?? δίνοντας τη βασίλισσά του!
Σε προηγούμενη στήλη είχαμε ανοίξει τη συζήτηση για τα λάθη στο σκάκι και τους μηχανισμούς που δημιουργούν τις προϋποθέσεις για αυτό. Από τα λάθη, ακόμα και τα πιο χοντρά, δεν εξαιρούνται οι έμπειροι παίκτες, ούτε οι παγκόσμιοι πρωταθλητές.
Ποιος σκακιστής δεν έχει ακούσει το γνωστό σκακιστικό γνωμικό ότι «νικητής μιας παρτίδας είναι αυτός που θα κάνει το προτελευταίο λάθος»; Ποιος δεν έχει τη δική του πικρή πείρα για το απόφθεγμα του Σαβιέλι Ταρτακόβερ ότι «τα λάθη είναι όλα εκεί, στη σκακιέρα, καραδοκώντας να πραγματοποιηθούν»;

Τι κρύβεται όμως πίσω από όλα αυτά τα μικρά και μεγάλα δράματα της σκακιέρας, πέρα από καταστάσεις πίεσης χρόνου; Πρώτα απ' όλα είναι η - για οποιονδήποτε λόγο - στιγμιαία απώλεια συγκέντρωσης. Εχουμε δει παλιότερα την περίπτωση που ο παγκόσμιος πρωταθλητής Χοσέ Ραούλ Καπαμπλάνκα «έστησε» έναν ίππο νωρίς στο άνοιγμα απέναντι στον Ζέμις, όταν απρόσμενα μπήκε στην αίθουσα η σύζυγός του ενώ ταυτόχρονα παρούσα ήταν και η ερωμένη του!

Αλλος προφανής μοχλός των λαθών είναι η κούραση. Π.χ. στην παρακάτω παρτίδα μεταξύ του Μπακρό και του Ιναρκίεβ το 2008, ο κορυφαίος Γάλλος σκακιστής έπαιξε την απίστευτη κίνηση 23. Βε2-ε7+?? και εγκατέλειψε. Σχολιάζοντας την παρτίδα ο Ιναρκίεβ σημείωσε ότι ο αντίπαλός του είχε σκεφτεί υπερβολικά στο άνοιγμα και «είχε χρησιμοποιήσει όλη του την ενέργεια», ενώ ορισμένοι σχολιαστές απέδωσαν την τύφλωση του Μπακρό στην ασυνήθιστη διάταξη των μαύρων κομματιών.

2. Ο παγκόσμιος πρωταθλητής μόλις έχει γίνει ματ με Βθ7!
Μια σειρά από λάθη έχουν σχέση με την ψυχολογία του παίκτη. Π.χ. όταν κάποιος είναι απογοητευμένος από τη θέση του ή αμύνεται σκληρά για μεγάλο διάστημα, είναι εύκολο να παραβλέψει ευκαιρίες που του δίνει ο αντίπαλός του.
***

Αντίστροφα, οι μεγάλες προσδοκίες από τη θέση και η υπεραισιοδοξία μπορεί επίσης να έχουν καταστροφική επίδραση. Ορισμένοι σχολιαστές αιτιολόγησαν με αυτόν τον τρόπο την - ακατανόητη κατά τ' άλλα - «πατάτα του αιώνα», όπως αποκαλέστηκε η παρτίδα του υπολογιστή Deep Fritz με τον Βλαντιμίρ Κράμνικ το 2006, όπου ο παγκόσμιος πρωταθλητής έπαιξε 34...Βα7-ε3 (??? κατά την Τζούντιθ Πόλγκαρ) επιτρέποντας ματ σε μία!

***

Ο Κράμνικ είπε ότι είχε σκεφτεί το Βε3 ήδη από την 29η κίνηση όπου έπαιξε 29...Βα7 βλέποντας ότι σε μια ενδεχόμενη αλλαγή κερδίζει εύκολα το φινάλε, ενώ κερδισμένη είναι και η θέση του μαύρου μετά από 35.Βxβ4 Bε2. Δυστυχώς υπάρχει το απλό Βθ7 ματ...

Υπάρχουν όμως και πιο περίπλοκες διαδικασίες που σχετίζονται με τους μηχανισμούς σκέψης που μπορούν να οδηγήσουν σε λάθη. Για παράδειγμα, είναι πολύ σύνηθες στους σκακιστές όλων των βαθμίδων, και ακόμη περισσότερο στους αρχάριους, να παραβλέπουν ισχυρές κινήσεις κομματιών προς τα πίσω. Είναι πολύ γνωστό το επεισόδιο της παρτίδας Κρίστιανσεν - Κάρποβ το 1993, όπου ο κάτοχος του τίτλου της FIDE έχασε σε... 12 κινήσεις.

3. Ο Κάρποβ μόλις έπαιξε 11..Αζ8-δ6?? Βλέπετε την κίνηση του Κρίστιανσεν που τον έκανε να εγκαταλείψει;

Οπως έχει σημειώσει ο Μποτβίνικ, μια ειδική κατηγορία κινήσεων που σχετικά εύκολα παραβλέπονται είναι οι λεγόμενες «μεγάλες κινήσεις», όπου ένα κομμάτι μεταφέρεται στην άλλη άκρη της σκακιέρας.

Ακόμα πιο περίπλοκη είναι η διαδικασία όπου παραμένει καρφωμένη στη μνήμη του σκακιστή η επίδραση ενός κομματιού, παραβλέποντας ότι ενδεχόμενη μετακίνησή του την αίρει.

Η πιο κραυγαλέα περίπτωση αυτού του τύπου προέκυψε σε μια παρτίδα που θα μπορούσε να έχει αλλάξει την πορεία του σύγχρονου σκακιού, και συγκεκριμένα στην 23η (τελευταία!) παρτίδα του ματς για το Παγκόσμιο Πρωτάθλημα μεταξύ του 1ου παγκόσμιου πρωταθλητή Αυστριακού Βίλελμ Στάινιτς και του Ρώσου διεκδικητή του τίτλου Μιχαήλ Τσιγκόριν το 1892. Εκείνη τη στιγμή ο Στάινιτς προηγούνταν στο σκορ με νίκες 9-8, ωστόσο στην τελευταία παρτίδα ο Τσιγκόριν είχε κερδισμένη θέση με ίππο παραπάνω.

***

Και όμως, στη θέση του διαγράμματος ο μεγάλος αυτός Ρώσος σκακιστής έπαιξε το απίστευτο 34.Αδ6-β4??? και εγκατέλειψε μετά από Πε2xθ2+ καθώς γίνεται ματ στην επόμενη. Ορισμένοι συγγραφείς αποδίδουν το χονδροειδές και απίστευτο αυτό λάθος στο γεγονός ότι ο λευκός Αξιωματικός υπερασπίζεται το θ2 πιόνι επί 19 συνεχόμενες κινήσεις, ενώ εξουδετερώνει την απειλή Πxθ2+ στις 6 τελευταίες κινήσεις.

4. Τσιγκόριν - Στάινιτς. Παίζουν τα λευκά
Οι Σοβιετικοί ήταν οι πρώτοι που προσπάθησαν να ερευνήσουν και να εμβαθύνουν στους ψυχολογικούς μηχανισμούς που επιδρούν στη σκέψη και την παραγωγή λαθών. Μια πρώτη τέτοια απόπειρα γίνεται ήδη από το 1928 από τον Ρώσο μετρ Ιλιν Ζενέφσκι, που στην εργασία του «Η Ψυχολογία του Σκακιστικού Λάθους» ονοματίζει ήδη 8 μοτίβα που οδηγούν σε λάθη: Τετράγωνο που χάνεται από τη σκέψη, εμπόδιο που αίρεται, ξεχασμένο κομμάτι, κίνηση που φαντάζει φυσιολογική, αναπάντεχο σαχ, προσδοκία της νίκης, επιζήτηση θεάματος, σύγχυση ιδεών.
Το βιβλίο όμως που θεωρείται καμπή στον συγκεκριμένο τομέα και γενικότερα στη διερεύνηση των μηχανισμών της σκέψης στο σκάκι είναι το μνημειώδες έργο του Σοβιετικού γκραν μετρ Νικολάι Κρόγκιους «Ψυχολογία στο Σκάκι» (1972). Αλλά για τον Κρόγκιους και το έργο του θα μιλήσουμε σε επόμενη στήλη.


ΠΗΓΗ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ